Copyright 2024 - Custom text here

Indice articoli


6 - SA GHERRA DECLARADA

Sa dì dexi de lampadas de su millonoixentusquaranta, sa palla ‘e su trigu cumenziat a bolai in su xelu de s’argiola - laurera cabudraxa, s’annada fiat istada prus sicca de is aterus annus e su lori si fiat cumpriu prima de su tempus.
In su Comunu hiant spruinau sa bandera e dda teniant pronta in su corridoriu accanta de su portali: de innì fiat movia sa sceda ca in sa radiu depiat bessiri unu avvisu importanti po totu sa populazioni.
«Custa borta ‘nci seus diaderus!», hiat isclamau don Pepi, podestadi e secretariu de su Fasci, totu cumbintu e prexau, apustis de hai liggiu sa velina.
In is rugas imperdadas derrutas, a su latu in umbra, in is mureddas de is ‘ennas, is feminas setzias mirendi sa conca a is pippius, tenius appattaus in mesu de cambas. Is beccias, beni accoccoeddadas accanta de sa sporta de sa lana bella limpia, fiant carminendi, e calincuna, a fusu in manu, fibendi.
Su meigama fiat bascosu sen’ ‘e bentu, ca no moviat folla. A intru de is domus scallentadas de su soli parriat de essiri in d’unu forru. Is perdas de sa ruga bruxant is peis scurzus. Is canis, fattu fattu, si ‘nd’ arziant de su cuili insoru e andànt a lingi aqua de sa gora, chi moviat de su grifoni de plazza.
Is beccius de bidda, a s’umbra de s’ulimu in plazza de cresia, sezzius in terra cun is palas accozzadas a su muru de perda, castiant mudus su xelu abettendi su bentixeddu friscu chi a mericeddu movit de parti de mari.
Candu Efisi, su bandidori, e Giuanni, su barracellu, fiant passaus bia po bia «po ordini de su podestadi», totus sciant giai chi cussa dì hiat hat depiri suççedi’ calincuna cosa. Binticincu ‘ndi fiant giai partius, a duus a duus, a tres a tres, a fai su sordau.
Anselmu si fiat portau avatu Filumena sa filla, po si fait aggiudai in s’argiola: Filumena teniat quindix’annus e fiat sa prus manna de homu e depiat surrogai Antoni de dexiott’annus, chi hiat arricciu s’avvisu de precettu sa cida innantis, impari cun aterus tres.
Su cuaddu curriat a giru tundu, treulendu asuba de su muntoni de manugas de trigu spartas a largu, e fattu fattu andàt prus addasiu, ponendisì a passu, accostendi is murrionis a terra po circai de cassai calincuna cabitza; et insaras Filumena, tirendi su crabistu de cannabitu cun d’una manu, cun s’atera ddi donat una sfuettada de avvisu, sen’ ‘e inferri, però, a sbuidu, sa pobera bestia fadiada.
Anselmu ammuntonàt cun sa palia de linna su trigu treulau, prontu a bentulai.
Su mesi de lampadas no hiat essiri bastau, po finì su traballu, senza de ateru aggiudu. Et is tamatigas e su meloni, in is terras de baxu, ‘oliant marra, po ddus puliri de totu su cannisoni.

Sa radiu, s’unica in totu sa bidda, fiat istada posta in su corridoriu de su Comunu. Su Podestadi don Achille hiat donau ordini a s’elettricista de poniri unu altoparlanti apiccau in foras, in su muru asutta de sa ventana, po chi sa boxi si fessit intendia in totu sa plazza.
Is chi traballànt in s’argiola - su cungiau planu in pizzus de bidda - fiant staus is primus a intendi su craccaliai de sa radiu, chi hiat principiau sonendi innus patrioticus. Innus e musica però no fiant a festa; is fueddus fiant de genti strangia; sonus chi arribant a origas ma no narant nudda.
Is piccioccheddus fiant in sa bia de basciu, accant’ ‘e su muru e campusantu, gioghendi a toffa cun sa ddaddara de su sambucu. A is sonus de sa radiu si fiant castiaus pari pari sen’ ‘e nai nudda, e totus in pari fiant scappaus a curriri, a cedda. Totus a cambarada fiant arribaus in plazza - sceti duus o tres pitirrinchinus, arrui arrui, a biddiu in foras, sulendi che pibaras a forza de hai curtu.
Giuanni, su barracellu, si fiat postu sa berritta noba a visiera, e fiat firmu, cravau a puncia asutta de s’altoparlanti, surdu cun totu su burdellu de sa radiu a volumi artu, faendi finta de no intendi is pigàdas in giru de is piccioccheddus, chi ddi faiant po beffa su saludu militari.
Efisi, su bandidori, fiat torrau pustis de hai girau sa bidda po tres bortas (s’argtiola puru, si cumprendit): «Po ordini de su Podestadi! Totu sa genti in plazza! Scedas importantis in sa radiu!».

Nuras contàt trexentusbinti animas e teniat in ammostu in plazza unu bellu monumentu po is mortus de gherra, fattu in ciumentu biancu, cun d’una lastra de marmuri innui fiant scrittus a scarfeddu ottu nominis. Is nuresus reconosciant unu a unu chi fiant is mortus, sen’ ‘e sciri ligi, de sa cumposizioni de sa grafia e de prus de sa posizioni, a pustis chi su predi si ddus hiat ammostaus una pariga de bortas: su primu, Gesuinu; su segundu, Franziscu; su de cincu, Attiliu…
Ma su tempus chi passàt et is piccioccheddus de ruga hiant sburrau a pag’ a pagu casi totu is litteras et is hominis no biviant a longu meda, toccaus de malaria e mesu marturus de is pestas piscadas in su pauli.
No, is nuresus no fiant razza de gherreris… Is nemigus prus malus, prus corriazzus, chi circànt dogni annu de cumbatiri fiant s’aqua chi ‘ndi sciorroccada in s’jerru e sa gelixina, fiant su siccori in beranu e s’unda de pibizziri chi ‘nd’ arribat in s’istadiali.
Candu proiat meda, curriant totus cantus in pari po assentai e acciungiri perda a is mureddus de is terrazzas, po firmai sa pagu terra atturada. Torrendi a domu a merì, ddis atturat su consolu de sacchittus e bottus prenus de sinzigorrus, bonus de arrostiri in sa braxi.
In tempus de siccori, asciuttadas is funtanas, bessiant a plazza a frastimai a facci arta et airosa, contras a su xelu prenu de pruini groganciu a logu de is nuis. Pustis, cun is feminas a innantis, andant de su predi po fai is funzionis po proiri, avvoghendisì a Santa Barbara e a Santu Jacu: «Bosus, chi teneis is crais de Xelu…».
Is gherras chi faiant is piccioccheddus no fiant prus sambinosas. A is primas zirighettas chi bessiant in mesu de is perdas, a is primus schilieddus de cruculeu in is mattas torrendisì a infollai, si preparànt su tirelasticu. Unu palmu de cameradaria de bicicletta fiat insandus preziosa che prata. E a mericeddu, a cambaradas, torrànt a bidda cun sa cassa: birdanciu de zirighettas e cinixali de cruculeus accappiaus a is spagu, pendiri pendiri de is tranzilleris.
In su stadiali, boxinàt, sa piccioccalla, scudendi a pertia et a canna, po ‘ndi cabai is sizzimurreddus. Cussus fillus de su tiaulu! Toccàt a ddus bruxai - narànt is beccias. Fiat cosa de si spassiai, su biri cussus tiaulus trottoxendisì e schiliendi in su fogu allutu in mesu de sa ruga.
Don Achille, Podestadi segretariu de su Fasci, meri mannu de terras e linnas e bingias et ortus e paulis, deçidiàt e cumandàt totu issu, sia chi fessit in su palaziu suu o in su Comunu - postus accant’ ‘e pari in sa plazza chi dominàt sa bidda. Sa domu sua e su Comunu, a costau ‘e pari, giài de tempus meda fiant tot’unu: in sa sala manna de domu hiant obertu una porta chi donàt in s’aula consiliari. S’idea fiat istada de su babbu de don Achille, su spacciau de don Ferdinandu, cavalleri de unu logu strangiu, chi a is tempus suus fiat istau, issu puru, Podestadi.
Pagu su pascidroxu e pagus is pastoris. Duxentus brebeis e quindixi baccas in totu sa bidda . Don Achille hiat dividiu su bestiamini in tres tallus e ddus hiat affidaus a tres familias traballantis e respectosas.

Is feminas si ‘nci hiant ghettau su sciallu nieddu in palas et hiant sodigau is piccioccheddus facci a plazza.
Is beccius castiànt de allargu su morighingiu, sezzius in plazza de cresia, grumiendi cun sinzias sen’ ‘e dentis.
Is hominis et is piccioccas in s’argiola ghettànt boxis, incitendi is cuaddus a treulai; fattu fattu una castiada a su xelu firmu sen’ ‘e bentu, asciuttendisì su sudori de sa fronti cun su brazzu, buffendi unu ziccheddu de aqua de su brocchittu, postu in friscu appalas de una perda.
Don Achille fiat appariu in sa ventana de su Municipiu. A palas de issu s’appubànt s’umbra de su bandidori e s’atera prus iscura de su predi, don Gesuinu.
S’altoparlanti hiat finiu de sonai innus patriotticus. Si fiat intendiu unu momentu de silenziu, cun zummius e surbilus, pustis boxis zerriendi, e torra citiu. In d’unu corpu, una boxi limpia, forti chi tronu. Sa guardia asutta de s’altoparlanti, avertia de don Achille, si fiat incirdinia faendi su saludu militari. S’Italia, puru Nuras, hiat moviu gherra a is biddas plutocraticas.
Sa boxi si fiat cagliada et hiant torrau a attaccai is innus patriotticus. Don Achille hiat abbasciau su sonu de sa radiu e si fiat affacciau, incarendisì a sa ventana.
«Nuras hat a fai onori a sa patria!». Hiat nau. «Is fillus nostus», hiat sighiu puntendi su didu a su monumentu de is mortus cumbattendi, «s’hant a coberri’ de gloria, comenti in s’atera gherra!». Hiat arziau sa manu, saludendi: «Su tempus chi hat a beni’ hat a essiri luminosu! Heus a binci’!».
A palas de issu si fiat bistu su bestiri nieddu de su predi, movendisì comenti chi fessit benedixendi.
Is feminas, insandus, si fiant ingenugadas in su imperdau, faendisì sa gruxi.
Is piccioccheddus hiant zaccarraus cun is manus.

Is beccius in plazza de cresia si fiant informaus de sa prima femina chi dd’is fiat passada a innantis.
«Gherra? E a chini dda depeus fai?». Si dimandànt pari pari sen’ ‘e si sciri respundiri, grumiendi tobacu e penzamentus, spudendi in su pruini de sa terra.
In s’argiola, Giuliu hiat lassau su cuaddu a Anselmu e fiat cabau a bidda po intendi is novas.
«Gherra! C’est gherra!». Hiat referiu torrendi. Et hiat pigau torra a treulai su muntoni de sa fa.
«Gherra? E gherra poita?», si narànt s’unu cun s’ateru traballendi.
«Dd’ hat nau sa radiu…».
«Gherra, gherra…». Hiant murrungiau, ghettendi boxi a is bestias po ddas moviri a treulai. Et hiant torrau a donai oghiadas inchietas a su xelu: «Maladitu bentu! Custu merì puru, no si deçidit a movi’!”.
Is piccioccas, sciustas de sodori, portànt sa camisa oberta. De continuu passànt sa manu in sa peddi sudada po ‘ndi tirai is aristas de su trigu. Intendiant is genugus ammoddiendisì e su coru sciollendisì de stanchesa e de tristesa… Binticincu ‘ndi fiant partius a fai su sordau…

Sa propria notti e totu, unu iscoppiu poderosu hiat fattu tremiri totu sa bidda. Matteu, castiadori in s’argiola, hiat bistu in basciu unu lampu ch’hiat illuminau forti is coberturas, teulas e perdas. No si fiat moviu, poita no si podia’ moviri: su lori, a parti s’annada mala, no si lassa’ sen’ ‘e custodia mancu unu minutu. Si fiat incarau in sa cabada, castiendi finas a candu no hiat bistu sa luxi de is ventanas oberendisì.
Is feminas hiant obertu is ventanas ghettendisì boxi s’una cun s’atera.
Is hominis et is piccioccheddus s’indi fiant strobeddaus de is sacconis e de is istojas e fiant bessius a foras, incarrabendisì facci a su lugori chi bessiat de plazza manna.
Romualdu, su sacrestanu chi dormiat in sa cappella de su Sacru Coru, fiat curtu a sonai is campanas, po ‘ndi scidai sa bidda. Ma no ‘nci ‘ndi fiat istau bisongiu…
Sa genti, arribada a plazza, si fiat firmada.
A su lugori de sa notti serena, sempiri prus claru comenti sa nui de pruini s’abbasciat, si bidiat su chi fiat atturau in peis de su Comunu: is murus perimentalis nieddus che carboni e in su mesu unu muntoni de perdas, de trais, de mesas e scaffalius e paperi bruxendi.
Sa domu de su Podestadi fiat atturada strantascia po miraculu, cun su muru chi donat a su Comunu sfundau, cun d’unu stampu mannu, chi giassu de ‘nci podi’ passai duus carrus de boi in pari.
Don Achille, bessiu issu puru a plazza, ancora a camisa de notti, si castiat de una parti e s’atera, striau, firmendisì a cadelai, comenti de unu spiridau, s’arruinamentu de su Comunu e su stampu mannu in su muru de domu sua. Dona Cuncetta, sa pobidda, et is tres fillus piticus prangiant e tremiant de s’azzicchidu mannu chi ‘ndi hiant pigau, sezzius istrintus a pari in sa scalera de intrada, cun su predi accanta faendiddis forza.
Giuanni su barracellu fiat arribau affibendisì su cinturoni de sa divisa; si fiat accostau a don Achille e dd’hiat pigau e basau sa manu; pustis ‘nci fiat arziau asuba de su muntoni de is ruinas, narendi a boxi spiridada: «Ita dannu, ita dannu…». Is paperis de s’Anagrafi hiant torrau a scappai a teni’. Hiant bogau pampa, tenendi, ammostendi is faccis de is hominis strantaxus, firmus, siddius e is faccis de is piccioccheddus sezzius accosciuaus in terra, mortus de sonnu.
Spacciau de teniri is paperis, su logu si fiat torrau a iscurì. Don Achille, girendisì facci a is hominis, hiat arziau is manus totu agitau, amelezzendi e frastimendi: «Maladitus! Maladitus siais, totus cantu seis! Is ossus in galera si ‘nci fazzu scallai!…».
Nisciunu hiat obertu bucca. Nisciunu hiat sanziau unu didu. Sen’ ‘e de bogai filu de boxi, sen’ ‘e de si castiai nimancu tra pari, si fiant incarrelaus dognunu a domu sua, cun is piccioccheddus avatu, e si fiant torraus a corcai asuba de is istojas incinixadas, ancora callentis, asuta de is mantas.

Sa gherra a Nuras fiat cumenzada aici. Su in cras, a mengianeddu chizzi, a s’orbescida, fiant arribaus duus camius de carabineris, po piantonai sa bidda e cumenzai a accappiai genti.

Questo sito utilizza cookie per migliorare la tua esperienza e offrire servizi in linea con le tue preferenze. Chiudendo questo banner acconsenti all’uso dei cookie.